Euthyphron İkilemi ve Ahlak

Mehmet Kerem Çidem - 30

Euthyphron İkilemi : Bir şey Tanrı emrettiği için mi ahlakidir yoksa Bir şey ahlaki olduğu için mi Tanrı emretmiştir?

Bu İkilem Nedir

Euthyphron ikilemi ilk kez Platon'un Euthyphron ile diyaloğunda ortaya atılmış olan felsefi ve teolojik problem. Kısaca "ahlaki davranışlar tanrı tarafından emredildiği için mi ahlakidir, yoksa ahlaki olduğu için mi tanrı tarafından emredilmiştir" şeklinde bir sorudan ibarettir ve 2400 yıldır din felsefesinin temel sorularından biri olmuştur. İkilem tek tanrılı dinlerdeki teolojik tartışmalarda küçük bir farklılıkla yeniden kurulmuştur. İkilemde ya birinci ya ikinci seçenek tercih edilmek zorunda kalınmıştır.

Euthyphron İkilemi Çıkış Hikayesi

Euthyphron, cinayet işleyen bir işçiyi hapse atarak ölümüne sebep olan babasını dava etmek için orada bulunmaktadır ve davasında dini ve hukuki olarak haklı olduğuna emin görünmektedir. Euthyphron, yabancı ve dahası cinayet işlemiş bir işçi için, babasına karşı dava açmaktadır. Euthyphron’un bu davranışının hem Sokrates’in konuşmasından hem de Euthyphron’un olayları tasvirinden anlaşılacağı üzere, 9 çağdaşları tarafında hoş karşılanmadığı anlaşılmaktadır. Zira ana babaya dava açmak, kadim Yunan ahlak anlayışına göre, en kötü suçlardan birini teşkil eder. Her şeye rağmen Euthyphron, kendi davranışının dindarlık olduğunda ısrarcıdır ve bu ısrarını din konusundaki yetkinliğine dayandırmaktadır. Sokrates, diyaloğun sonunda bu iddianın asılsızlığını ortaya koyar. Zira Euthyphron konuşmanın sonunda Sokrates’in sorularına tatmin edici cevaplar vermeden, bir bahane uydurarak kaçar.

İkilemde Elimize Geçen Cevaplar

Her ne kadar benim için tatmin edici cevaplar olmasa da ikilemde iki adet cevabımız-teist bir çok felsefeci ve teologlar ise üçüncü şıkkın olduğunu kabul ediyor fakat ben "ikilem" olduğu için dahil etmedim - var. Bunlar;

1."Bir şey tanrı emrettiği için ahlakidir":  Tanrı isteseydi kötü şeyleri de emredebilirdi. bu durumda ahlaki emirler şimdikinin tam tersi olurdu. 

2."Bir şey ahlaklı olduğu için tanrı emretmiştir": bu durumda da ahlak kurallarını kim koyuyor diye sormalıyız. Tanrı yaratıcı olduğu için ahlak kurallarını da tanrı yaratmış olmalıdır. bu neden ile argüman zayıftır.

Bana soracak olursanız 1. seçeneği tercih ederim, çünkü  Vikipedia sitesinden tanrı kelimesinin anlamına baktığımda "Tanrı, tek tanrılı inançlarda evrenin tek yaradanı ve yöneteni olarak kabul edilir."  tanımını buldum. Bu durumda tanrı her şeyi yaratan ise ahlak kurallarını da tanrının yaratması gerek." Tanrıdan bağımsız olarak ahlak kurallarından söz edemeyiz çünkü tanrıdan bağımsız ahlak kurallarının olması demek bu ahlak kurallarını koyan başka birilerinin veya bir şeylerin olduğunu gösterir, bu ise tanrının anlamına ters düşmektedir. Bu sebeple, bir şey tanrı emrettiği için ahlaklıdır." diye düşünmekteyim.

Kaynakça: 

Duran, Muhammet Sait. “Euthyphron-İkilemi: Ahlak Ve İlahi İrade İlişkisi”. Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, sy. 14 (Aralık 2020): 83-98.

https://tr.wikipedia.org/wiki/Euthyphron_ikilemi#"Bir_şey_Tanrı_emrettiği_için_ahlakidir"_seçeneğinin_yarattığı_sorunlar

https://www.canertaslaman.com/2019/09/12/evrim-teorisi-felsefe-ve-tanri/

Tarih: 8 Ekim 2024

Yazan: Mehmet Kerem Çidem - 30